خلاصه پی دی اف توسعه و مبانی تمدن غرب نوشته سید مرتضی آوینی( تاریخ فرهنگ و تمدن)

خلاصه توسعه و مبانی تمدن غرب نوشته سید مرتضی آوینی

توسعه و تمدن غرب

توسعه در فرهنگ امروزی ما شاید از نظر لفظ تازه باشد اما از نظر معنا تازه نیست این معنا اگر نخستین سوغات غرب برای ما نباشد از اولین رهاوردهای غرب گرایی و غرب زدگی در کشور ماست لفظ «ترقی» از اولین کلماتی است که فرنگیهای ما از نخستین روزهای آشنایی با غرب برای توصیف آن دیار به کار برده اند. "ممالک راقیه" - که به معنای کشورهای مترقی و پیشرفته است. با آنکه سالهاست از زبان و فرهنگ عام ما حذف شده اما هنوز هم در اذهان ما چندان غریب و نامانوس نیست (۲) برای دریافت معنای توسعه باید مفهوم این کلمه ترقی را دریافت چرا که اصولا همین اندیشه ترقی اجتناب ناپذیر بشر است که مبنای توسعه تمدن کنونی بشر در ابعاد مادی و حیوانی وجود او قرار گرفته است.

لفظ «رشد» و ترکیبات مختلف آن مجموعا نوزده بار در قرآن مجید آمده است و آیه مبارکه ای که بیشتر از دیگران مورد استناد قرار گرفته آیه ۲۵۲ از سوره «بقره» است که «رشد» را صراحتا در مقابل «فی» قرار داده است" لا اکراه فی الدین قد تبين الرشد من الغي" (۴)

خود لفظ توسعه نیز مصدر ثالثی از ریشه و س ع و به معنای ایجاد وسع و فراخی است و با صرف نظر از اینکه این کلمه در قرآن وجود داشته باشد یا نه، خود این لفظ ترجمه ای است از یک کلمه ی فرنگی (developmen) و جست و جوی آن در قرآن هیچ مناسبتی ندارد

منظور از «توسعه» در جهان امروز صرفاً توسعه اقتصادی با معیارها و موازینی خاص است و اگر " سخن از توسعه فرهنگی و هم به میان بیاید مقصود آن فرهنگی است که در خدمت «توسعه اقتصادی قرار دارد چنانکه وقتی سخن از آموزش نیز گفته میشود هرگز آن آموزش عام که ما از این کلمه ادراک میکنیم مورد نظر نیست بلکه منظور آموزش مند و ابزار توسعه در همان وجه خاص است نه چیز دیگر.

در غرب همواره برای تفهیم ضرورت توسعه دو تصویر برای انسان میسازند و او را وا می دارند که این دو تصویر را با یکدیگر قیاس کند:

تصویر اول جامعه ای انسانی را نمایش میدهد که در محیط های روستایی ،کثیف بدون بهداشت و لوازم اولیه ی زندگی در جنگ با عوامل ناسازگار طبیعی مثل سیل و قحطی و فرسایش خاک و اسیر امراضی مثل مالاریا ،سل تراخم و سیاه زخم همراه با فقر غذایی و بیسوادی و جهالت و بلاهت در خوف دائم از عواملی که علت آنها را نمی شناسد و بر سبیل خرافه پرستی ریشه ی آنها را در مبادی غیبی جست و جو می کند، به سر می برد.

تصویر دوم جامعه انسانی دیگری را نشان میدهد که در شهری صنعتی با نیمه صنعتی برخوردار از بهداشت و ارتباط فردی و جمعی که از غلبه او بر طبیعت و تسخیر آن حکایت دارد در وضعیتی مطلوب که بر طبق بیان آمارهای رسمی مرگ و میر در آن به حداقل رسیده و دیگر نشانی از مالاریا ،سل تراخم سیاه زخم و فقر ویتامین و پروتئین بر جای نمانده هوشیار و آگاه بهره مند از همه ی امکانات آموزشی بدون ترس و خوف مطمئن و متکی به نفس در جهانی که همه قوانین آن را و علل حوادث آن را می شناسد. زندگی میکند.

آیا میتوان معنای توسعه را با مفهوم تکامل و تعالی در اسلام انطباق بخشید؟

خیر، مفهوم تکامل و تعالی در قرآن اصالتاً به ابعاد روحانی و معنوی وجود بشر است که بازگشت دارد و این تکامل روحانی نه اینچنین است که ضرورتاً با توسعه مادی بشر ملازمه داشته باشد بلکه برعکس ثروت و استقلال در قناعت است و صحت در اعتدال و پرهیز از تمتع به معنای قرآنی آن و تعالی در از خودگذشتگی و ایثار و سلامت نفس در غلبه بر امیال نفسانی و شهوات نفس اماره بالسوء است.

صفح۲

تکامل و تعالی در معارف اسلام به یک حرکت همه جانبه که در آن بعد فرهنگی و معنوی دارای اصالت است برمی گردد و حال آنکه در غرب تکامل به تطور انسان از صورت های پست تر حیوانی به صورت های تکامل یافته اطلاق میشود سخن از این نیست که آیا اسلام این تطور را میپذیرد و انسان را موجودی از نسل میمون ها می داند یا نه، بلکه سوال این بود که آیا معنای «توسعه» با تکامل و تعالی در فرهنگ و معارف اسلامی انطباق دارد یا خیر خیر حرکت به سوی تکامل و تعالی در اسلام لزوما با توسعه مادی و اقتصادی همراه نیست و بلکه بالعکس تعالی معنوی با قناعت و زهد و مصرف کمتر ....ملازمه دارد.

نکته :وظیفه ی اصلی حکومت اسلامی تزکیه و تعلیم اجتماع است اما چون فقر و فقدان عدالت اجتماعی مانعی عظیم در برابر این هدف اصلی است بالتبع به از بین بردن فقر و سایر موانع میپردازد و به طور موازی در جهت تکامل و تعالی معنوی جامعه برنامه ریزی میکند ،بنابراین آموزش و فرهنگ در خدمت رفع محرومیت ها و از بین بردن فقر قرار نمی گیرد بلکه مبارزه با فقر در خدمت اعتلای معنوی و فرهنگی است.

از طرف دیگر هدف حکومت اسلامی در مبارزه با فقر دستیابی به عدالت اجتماعی است نه توسعه.

چرا انتخاب توسعه اقتصادی به عنوان آرمان ایده آل اصالت روح بشر را تحت الشعاع قرار میدهد و وجود معنوی او را به فساد و تباهی میکشاند؟