پایان نامه بحث و برسی شخصیت پردازی در منظومه لیلی و مجنون

مقدمه:

ای نام تو بهترین سرآغاز                     بی نام تو نامه کی کنم باز

ای یاد تو مونس روانم                         جز نام تو نیست بر زبانم

                                                    (نظامی، 1385، ص3)

ادب غنایی:

« ادب غنایی در اصل اشعاری است که احساسات و عواطف شخصی را مطرح می کند. این گونه اشعار که کوتاه بود، در یونان باستان با همراهی بربط خوانده می شد و از این رو در زبانهای فرنگی به اشعار غنایی لیریک layric می گویند. لیریک در عصرها شاید به تبع عربها که به شعر عاشقانه و عاطفی «الشعر الغنائی» می گویند به غنایی ترجمه کرده اند و به رومغی اشعار عاشقانه و بزمی به کار می برند. به هر حال معادل قدیم آن غزل است. باید توجه داشت که مراد از اشعار لیریک در ادبیات اروپایی، شعری است کوتاه و غیر روایی که گوینده در آن فقط احساسات خود را بیان می کند. اگر شعر بلند و روایی باشد مثل خسرو و شیرین، لیلی و مجنون به آن شعر غنایی داستانی یا نمایشی می گویند.» (شمیسا، 1378، صص: 134 و133)

شعر غنایی:

شعر غنایی بیان تمایل، نقطه نظرها و نیازهایی است که در عالم احساس و عاطفه ی شاعر در رابطه با مسایل زندگی اعم از فردی یا اجتماعی شکل می گیرید. (عبادیان، 1379 ص: 133)

منظومه های غنایی:

«یک سلسله داستانهایی که شرح عشقها و پای بستی هاست و گاهی به ناکامی پایان می پذیرد و زمانی به خوشی و شادکامی خاتمه پیدا می کند. در گنجینه ی ادبیات منظوم ایران بخش بزرگی را به خویش اختصاص داده است در این منظومه ها دلبستگی ها پر هیجان تر و افروخته تر است. این منظومه ها بسیار مفصل و پر از شرح جزئیات و قیافه و قد و بالای دلبران و وصف مناظر طبیعی است.» (صورتگر، 1348، صص: 8 و7)

زندگی نامه ی نظامی

نظامی گنجه ای شاعر فارسی گوی آذربایجان در قرن ششم هجری می زیسته است نام و نسب او را «الیاس بن یوسف بن زکی بن موید» ضبط کرده اند. تقی الدین اوحدی در «خلاصه الاشعار و زبده الافکار» نام و نسبش را احمد بن یوسف بن موید و کنیه اش را «ابو محمد» و لقبش را نظام الدین آورده است.» (ثروت، 1370، ص: 32) نظامی در حدود سال 535 به دنیا آمد و در سن 83 سالگی و در سال 608 چشم از جهان فرو بست (ثروتیان، 1382، ص: 14)

ما در نظامی به تصریح او «رئیسه» نام و از نژاد کرد بوده است. ظاهراً پدر و مادر نظامی در زمان کودکی او از این جهان رخت بر بسته اند. او با این که سه همسر برگزیده است ظاهراً بیش از یک فرزند پسر به نام محمد نداشته است. اقامتگاه دایمی نظامی شهر گنجه بوده است و در تمام عمر جز یک سفر کوتاه به هیچ جا مسافرت نکرده است. (ثروت، 1370، صص 36-32)

شخصیت و اندیشه نظامی

نظامی از خانواده ای دارا و آسوده بود و از بررسی آثار و اندیشه های او معلوم می شود که دوران نوجوانی را به آموختن قرآن و علوم دینی سپری کرده است و بر اساس همین عقیده است که مثنوی های نظامی همه با توحید و مناجات باری تعالی آغاز می شود (ثروتیان، 1382، ص:31) می توان نظامی را از نظر ویژگی های اخلاقی شاعری پرکار، صبور، باعفت، گوشه گیر، قانع، با نزاکت، با گذشت، مثبت، علاقه مند به شهر و دیار و خانه و خانواده، گریز از جنجال و زندگی اشرافی دانست (ثروت، 1370، ص: 47) او شاعری است که به ارزش کار خود واقف است و شاعر واقعی را در ردیف سایه پیامبر و در مرتبه پس از انبیاء می گذارد. (همان، ص: 39) روحیات شاعر در نحوه ی شکل گیری اشخاص داستانش خیلی اهمیت دارد، چنان که نظامی اشعری مذهب و جبری مزاج اگر اشخاص منفعلی چون فرهاد و مجنون را که خود را یکسره بسته زنجیر و تقدیر می دانند نپرورد مایه ی شگفتی است (حمیدیان، 1373، ص:194)

اهمیت نظامی در ادبیات داستانی

بی گمان حکیم نظامی گنجوی را با نزدیک به چهل هزار بیت شعر و حدود بیش از بیست هزار بیت شعر داستانی مهم ارزشمندی از داستان پردازی منظوم را به خود اختصاص داده است. باید گفت نظامی شاعر داستان پردازی است که در میان اشعارش نکات عرفانی، حکمی، اخلاقی، فلسفی، سیاسی، اجتماعی و به ویژه فولکور دیده می شود. (ثروت، 1372، صص: 330-329) امتیاز بزرگ نظامی در داستان سرایی اوست. گر چه پیش از وی این امر سابقه داشته است. ولی نظامی داستان غنایی را به چنان قله ی رفیعی رساند که پس از او هیچ کس نتوانست بر آن صعود کند (ثروت، 1370، ص: 48)

نظامی در انتخاب و کلمات مناسب و تصویر جزئیات و نیروی تخیل و دقت در وصف و ریزه کاری در توصیف طبیعت و اشخاص و احوال در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است. هرمان انه نیز لطافت بیان، همچنین عظمت و مهارت نظامی را در وصف طبیعت، استاد سخن پردازی دانسته و وی را استاد رمانتیک لقب داده است.» (ثروت، 1370، صص: 48 و 47)