پایان نامه بررسی تاثیر آموزش های خانواده بر میزان آسیب های اجتماعی دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی شهرستان اندیکا

چکیده

خانواده نخستین گروهی است که بصورت طبیعی وجود داشته و جامعه بر آن بنا شده است، لذا چگونگی و کیفیت عملکرد خانواده در تحقق وظایف خویش شاخص مناسبی جهت ارزیابی عملکرد جامعه می باشد. هر چه خانواده دارای عملکرد خوب و سالمتری باشد به همان نسبت ثبات و سلامت جامعه بیشتر تامین شده است. هدف از انجام این مطالعه بررسی ارتباط عملکرد خانواده با انحرافات اجتماعی دانش آموزان دختر شهرستان اندیکا بوده است. در این پژوهش از نظریات بی هنجاری دورکیم کنترل اجتماعی، پیوند افتراقی پیوند اجتماعی و همچنین الگوی مک مستر برای ارزیابی عملکرد خانواده جهت ساخت چهارچوب نظری استفاده شده است.

در این پژوهش نوع تحقیق توصیفی از روش پیمایشی میباشد ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه استاندارد مک مستر برای عملکرد خانواده است. نتایج تحقیق نشان میدهد بین عملکرد کلی خانواده دانش آموزان آسیب دیده با عملکرد کلی خانواده دانش آموزان آسیب ندیده تفاوت معناداری وجود دارد. در سطح تبیین بین دو گروه دانش آموزان آسیب دیده و آسیب ندیده در متغیرهای عملکرد عمومی خانواده، نقش های خانوادگی پاسخگویی عاطفی کنترل رفتار تفاوت معناداری دیده شده است.

واژگان کلیدی : انحرافات اجتماعی عملکرد خانواده، دانش آموزان ، آسیب دیدگی

فهرست مطالب

فصل اول..........................................................................................................1

مقدمه...............................................................................................................2

۱ - ۱ طرح مسئله ...............................................................................................3

۱-۲- تحقیق.......................................................................................................6

۱-۳- ضرورت و اهمیت........................................................................................8

١٤ تعریف های مفهومی و عملیاتی...........................................................................10

فصل دوم

مقدمه. .............................................................................................................12

۱ - ۲ دیدگاه هایی در باب انحراف اجتماعی.................................................................18

۲-۱-۱ دیدگاه سنتی..............................................................................................18

۲-۱-۲ دیدگاه زیست شناختی..................................................................................19

۲-۱-۳ دیدگاه روانشناختی.....................................................................................20

٤-١-٢ دیدگاه تعلیم و تربیت...................................................................................21

۲-۱-۵ دیدگاه جرم شناختی....................................................................................21

٦-١-٢ دیدگاه جامعه شناختی .................................................................................24

۲-۲ خانواده......................................................................................................24

۲-۲-۱- تعاریف خانواده.......................................................................................24

۲-۲-۲- سیستم خانواده.........................................................................................24

۲-۲-۳ انواع خانواده...... ....................................................................................27

٤-٢-٢ تغییرات اخیر در خانواده..............................................................................28

۲-۲-۵ کارکردهای خانواده....................................................................................28

٦-٢-٢- خانواده عملکردی و بد عملکردی...................................................................30

۲-۲-۷ مشکلات شایع خانوادگی..............................................................................32

۲-۲-۸ الگوهایی در توزیع نقشهای خانوادگی...............................................................33

۲-۲-۹ مدلهای ارزیابی عملکرد خانواده ها..................................................................33

۲-۲-۹-۱ رویکرد ساختاری مدل ارزیابی...................................................................34

۲-۲-۹-۲ مدل چند مختصاتی..................................................................................36

۲-۲-۹-۳ مدل بیورز...........................................................................................36

٤-٩-۲-۲ مدل مک مستر......................................................................................41

۲-۲-۹-۵ مدل فرایند کار کرد خانواده........................................................................41

۲-۳ دانش آموزان.... ..........................................................................................41

۲-۳-۱ مفهوم جوانی. ..........................................................................................42

۲-۳-۲ جوانی به مثابه مرحله ی زندگی.......................................................................44

۲-۲-۳ مذهب ، دولت و تعریف جوانی........................................................................44

٤-٢- تعريف انحراف............................................................................................46

1-4-2 انواع انحرافات..........................................................................................48

١-١-٤-٢ انحراف از هنجارها. ................................................................................48

٢-١-٤-٢ مصداقهای انحراف ............ .....................................................................49

٣-٤-٢ انحرافات اجتماعی......................................................................................49

١-٣-٤-٢- انتقال فرهنگی.......................................................................................49

٢-٣-٤-٢- نظریه بی هنجاری دورکیم.........................................................................50

٣-٣-٤-٢- فرصتهای مشروع افتراقی مرتن .................................................................50

٤-٣-٤-٢- نظريه تضاد.........................................................................................53

٥-٣-٤-٢ الگوی کنترل اجتماعی..............................................................................56

٦-٣-٤-٢ کنش متقابل نمادین ..................................................................................56

٧-٣-٤-٢- نظریه برچسب......................................................................................59

٨-٣-٤-٢ دیدگاه یادگیری........................................................................................59

٩-٣-٤-٢ الگوی همنشینی افتراقی .............................................................................68

١٠-٣-٤-٢- نظریه تقویت افتراق ..............................................................................66

١١-٣-٤-٢- نظریه پایگاه اجتماعی - اقتصادی ...............................................................69

۲-۵- چهارچوب نظر............................................................................................73

٦-٢- فرضیه ها ..............................................................................................75

فصل سوم 

مقدمه ..........................................................................................................78

۳-۱ روش پژوهش............................................................................................79

۳-۲ جامعه آماری .......

- تکنیک مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها..........................................................81

٤- ابزار جمع آوری اطلاعات...............................................................................84

۳-۵ ابزار سنجش خانواده مدل مک مستر ) FAD‏............................................................................................................85

٦-٣ تعریف نظری و عملیاتی متغیرها......................................................................90

۳-۷ روایی ابزار..............................................................................................90

۳-۸ پایایی ابزار...............................................................................................91

فصل چهارم

١-٤ مقدمه......................................................................................................93

٢-٤ توصیف داده ها...........................................................................................94

٣-٤ تحلیل داده ها............................................................................................102

فصل پنجم نتیجه گیری

١-٥ مقدمه.....................................................................................................124

۵-۱-۱- توصیف یافته ها.....................................................................................129

۵-۱-۲- تبیین یافته ها.........................................................................................132

۵-۲ پیشنهادات تحقیق.........................................................................................132

منابع............................................................................................................133

فصل اول :

کلیات پژوهش

مقدمه

خانواده این واحد بظاهر کوچک اجتماعی از ارکان عمده و از نهادهای اصلی هر جامعه بشمار می رود. در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنت رسوم و ارزشهای والا و مورد احترام و شالوده محکم مناسبات پایدار و روابط خویشاوندی و مبداء بروز عواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط میان افراد و مهد پرورش فکرواندیشه خلاق و تعالى روح انسانی بشمار آورد. عدم توانایی خانواده در اجرای کامل وظایفش نشانه آن است که جامعه نیز بطور کامل به اهداف خود نخواهد رسید. به منظور رشد و تعالی خانواده هر یک از اعضا آن باید نقشهای خود را بخوبی ایفا کنند و در جهت افزایش آگاهی و اطلاعات خود بکوشند و روز به روز رابطه خود را بهبود بخشند. زندگی در خانواده ای با عملکرد نادرست که ویژگی آن تعارض کنترل ،ناکافی پیوندهای ضعیف و ناکامی در ارتباطات است پیوند نزدیکی با آسیب اجتماعی و جرایم دارد.

گذر از جوامع سنتی به مدرن تغییراتی را در ساختار خانواده ایجاد کرده است. خانواده کارکردهای سنتی خور را از دست داده و این خود باعث گسترش آسیبهای اجتماعی شده است. به موجب آمارهای دقیق تعداد جرایم دانش آموزان هر ساله بیشتر از سال قبل است. قانون شکنی لجام گسیختگی و خودسری، تجاوز طلبی، تعدی به حقوق دیگران سرقت اعتیاد و.... در بین دانش آموزان پیوسته رو به افزایش است و سن ارتکاب به جرم به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. آسیب اجتماعی امروزه یکی از مهمترین مشکلات جوامع میباشد که تقریبا در تمامی جوامع شیوع یافته است. بدون شک خانواده نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا میکند چرا که خانواده نهاد اجتماعی کرد ناولیه محسوب می شود.

بنابراین لازمه برنامه ریزی کاربردی جهت پیشگیری از آسیب اجتماعی دانش آموزان با محوریت خانواده مطالعه و شناخت دقیق خانواده و کارکردهای آن است. لذا در پژوهش حاضر به تعاملات درون خانوادگی دانش آموزان آسیب دیده و دانش آموزان غیر آسیب دیده توجه گردیده است و به روابط حلقوی بین افراد

خانواده توجه شده است.

۱-۱- طرح مسئله

انسانها در فراز و نشیب تاریخ از دردها و آسیبهای اجتماعی بسیاری رنج برده اند و در جستجوی یافتن علل و انگیزه های آن بوده اند تا راهها و شیوهایی را برای پیشگیری و درمان آنها بیابند. آسیب شناسی اجتماعی مطالعه بی نظمی ها و آسیبهای اجتماعی همراه با علل و انگیزه های پیدایی آنها و نیز شیوه های پیشگیری و درمان این پدیده ها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه اجتماعی است؛ زیرا خاستگاه اصلی آسیب ها و کج رفتاری ها اجتماعی را باید در کل حیات اجتماعی و نوع خاص روابط انسانی جستجو کرد. آسیب های اجتماعی پدیده هایی متنوع نسبی و متغیرند اعتیاد خودکشی سرقت، طلاق، روسپیگری .... نمونه هایی از آسیبهای اجتماعی جامعه امروزی ایران اند. امروزه شاهدیم که ناهنجاری های رفتاری جوانان روز به روز گسترده میشود و نرخ بزهکاریها و قانون شکنی های آنها روز به روز فزونی می یابد. یکی از مهمترین عوامل این عارضه روند نامطلوب شکل گیری الگوهای تعاملی خانواده و جامعه پذیری نسل جوان است.

خانواده قدیمی ترین و کهن ترین هسته طبیعی است که از بدو پیدایش بشر وجود داشته است. بدون خانواده هسته مرکزی هیچ اجتماعی بوجود نمی آید. در واقع خانواده حکم سلول را در ساختمان اندام موجودات دارد. خانواده کانون حفظ سنتهای خانوادگی و اجتماعی است. کانون خانواده می تواند مهد تعلیم و تربیت و نیز مرکز آموزش وطن پرستی گذشت و تمامی خصایص عالی انسانی باشد. تبعات پدیده های همچون کودکان خیابانی دختران فراری روسپیگری و بزهکاری جوانان هر کدام به نحوی کانون خانواده را مورد تهدید قرارداده اند. میزان جرائم در اکثر کشورهای دنیا رشد داشته و سن ارتکاب جرم به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. شاید مهمترین نقش در پیشگیری و مواجهه با آسیب های اجتماعی به عهده خانواده باشد؛ چراکه خانواده نهاد اجتماعی کردن اولیه محسوب می شود. خانواده را میتوان پایه و اساس ساخت اجتماعی به حساب آورد بگونه ای که سلامت جامعه همواره در گرو سلامت خانواده است. در واقع ریشه و اساس بسیاری از کجروی ها و آسیب اجتماعی در گرو این نظام کوچک است.

چگونگی و کیفیت عملکرد خانواده در تحقق وظایف خویش شاخص مناسبی جهت ارزیابی عملکرد خانواده میباشد. هر چه خانواده از عملکرد آشفته تری برخوردار باشد به همان نسبت سلامت جامعه بیشتر تهدید می شود؛ زیرا اختلال در عملکرد خانواده نشانه اختلال در منظومه خانواده است که خانواده را به سمت فروپاشی سوق می دهد (پیکرستان (۵:۱۳۸۰) ارنست برجس مهمترین کارکرد خانواده امروزی را پرورش و حفظ شخصیت انسانها می داند. به گفته اکثر محققان علوم اجتماعی خانواده از مهم ترین نهادهایی است که به شدت متاثر از تحولات تغییرات درونی و پیرامونی خود است.

خانواده کارکردهای زیادی در گذشته داشته و اکنون نیز کارکردهای مهمی را بر عهده دارد. بی شک خانواده ای سالم است که بتواند به خوبی کارکردهای خود را انجام دهد و به رشد تعالی اعضای خانواده و جامعه کمک کند خانواده را میتوان نهاد واسطی بین فرد و جامعه دانست که در عین تاثیر پذیری از آن دو بر آنها تاثیر گذار نیز هست خانواده متشکل از اعضایی است که ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر دارند. از سوی دیگر ارتباط قوی بین خانواده با جامعه وجود دارد یکی از پایه های جامعه سالم، خانواده سالم است. به بیان دیگر یکی از عوامل سعادت و تکامل یا سقوط و فروپاشی جامعه را می توان در چگونگی خانواده ها دید. از این روست که چیل (cheal) خانواده را راه حلی برای مسائل اجتماعی می داند. او می گوید سیاستمداران تنها به دنبال شیوه های حمایتی از خانواده در جهت بهبود سطح درآمد آن نسبتند، بلکه در پی آنند تا از خانواده بعنوان ابزاری برای رفع مسائل اجتماعی بهره ببرند ( چیل، ١٤٤:١٣٨٤).

عملکرد خانواده با ابعاد حل مشکل روابط اجتماعی نقشها کنترل عاطفی مشکلات عاطفی و روانی نارضایتی های جسمانی ناسازگاری اجتماعی و اضطراب و افسردگی اعضای آن همبستگی مثبت دارد. زندگی اجتماعی انسان به وسیله هنجارها، قوانين و مقررات اداره میشود اگر افراد جامعه به قوانین و مقررات و هنجارهای اجتماعی که رفتار آنها را بعنوان مناسب و نامناسب تعریف می کنند، مقید نباشند فعالیتهای انسان متوقف و یا دچار هرج و مرج میشود و از اینجا باید گفت یکی از مسائلی که زندگی فعالیتهای انسان متوقف و یا دچار هرج و مرج میشود و از اینجا باید گفت یکی از مسائلی که زندگی اجتماعی انسان را دچار هرج و مرج میکند آسیب اجتماعی است. آسیب اجتماعی شیوه رفتاری است که خلاف توافق جامعه است و به این صورت تعریف میشود عدم همنوایی با یک هنجار و یا دسته ای از هنجارها که برای اکثر افراد جامعه مورد پذیرش است. از دیدگاه جامعه شناسی آسیب اجتماعی یک پیوستاری از رفتار است که هم به تخلف از قانون و هم به تخلف از هنجارهای اجتماعی و فرهنگی بدون قانون شکنی رسمی ارجاع داده میشود هنجارها برای زندگی جمعی و نظم اجتماعی ضروری و الزامی هستند و اگر در شبکه وسیع روابط اجتماعی هنجارها رعایت نشوند، زندگی اجتماعی مختل و جامعه عملا فلج میشود. هر چند بیشتر مردم اکثر اوقات نسبت به هنجارهای اجتماعی همنوایی دارند و از این رو زندگی اجتماعی الگویی نسبتا منظم و قابل پیش بینی خواهد داشت، اما در عین حال این تصور همیشه درست نخواهد بود تنها اگر به دنیای اطراف خود نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که همانقدر که مردم از هنجارها پیروی میکنند تخطی و سرپیچی از قوانین اجتماعی نیز مشاهده می شود. هنگامی که این تخطی و سرپیچی از سوی عده ی زیادی از مردم غیر قابل قبول در نظر گرفته شود و نفی گردد شاهد بروز کج رفتاری هستیم بنابراین کج روی را میتوان ناهمنوایی با هنجار یا مجموعه هنجارهای معینی که توسط تعداد قابل ملاحظه ای از مردم در اجتماع با جامعه ای پذیرفته شده اند تعریف کرد. افزون براین باید توجه داشت که کج روی مفهوم بسیار گسترده ای است و دامنه وسیعی از رفتارها از تخلفات جزیی در رانندگی تا قتل را در بر میگیرد. آنچه را که آمارهای رسمی نشان به مانشان می دهد حکایت از روند صعودی بودن میزان جرائم آسیب اجتماعی در شهر مورد بررسی، اندیکا دارد. اطلاعات به دست آمده از مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه بیانگر آن است که از لحاظ پرونده های ورودی دادسراهای سراسر کشور در سال ۹۳ بیشترین پرونده ها به ترتیب به استان های اندیکا ، یزد و تهران اختصاص دارد که می توان از این آمارها تعبیر کرد که این سه استان جرم خیزترین استانهای کشور هستند همچنین آمار ارائه شده از سازمان پزشکی قانونی استان خوزستان در سال ۹۳ نشان میدهد کهبیش از چهار هزار و دویست و شصت نفر در این استان به دلیل مصدومیت ناشی از نزاع به پزشکی قانونی استان مراجعه کرده است. آسیبهای اجتماعی نظیر نزاع و.... در استان  خوزستان از نظر آماری نسبت به جمعیت استان قابل توجه است. متاسفانه این روند در حال افزایش بوده و نبود دستگاههای متولی در امر پیشگیری و آگاهی به دانش آموزان والبته کوتاهی خانواده ها باعث شده خیلی از افراد روانه زندان شوند. در این پژوهش آن دسته از رفتارهای آسیبی مد نظر است که افراد به دلیل آن رفتار آسیبی در دادگاه محکوم شدند و در حال حاضر در زندان و کانون اصلاح و تربیت شهر اندیکا بسر می برند. فروید میگوید بیشترین افراد ناسازگار و مسئله دار وابسته به خانواده های آسیب دیده هستند و فرزندانی که مربوط به خانواده های پرکشمکش میباشند به سبب عدم برخورداری از آرامش روانی و عدم تمرکز و آشفتگی بیشتر در معرض رفتار ناسازگارانه و بزهکاری قرار دارند. حال پرسش نخستین این پژوهش آن است که عملکرد نهاد خانواده چه تاثیری در مواجهه با آسیب اجتماعی دانش آموزان دارد. آیا رابطه ای بین عملکرد خانواده و آسیب اجتماعی دانش آموزان وجود دارد؟

۱-۲- اهداف تحقیق

بطور کلی هدف اصلی پژوهش علی شناخت کامل واقعیت پدیده و یافتن رابطه علت و معلولي بين متغیرها است. در این پژوهش که بحث آسیب شناسی و شناخت رابطه های آسیب شناسانه می باشد در نهایت شناخت بیشتر نسبت به خانواده ارائه راه حل و جلوگیری از وقوع پدیده های نابهنجار اجتماعی مد نظر است.

به عبارت دیگر هدف از این پژوهش آن است که با تکیه بر نظریه های موجود در حوزه آسیب اجتماعی و با استفاده از داده های عینی که از دو گروه افراد آسیب دیده اجتماعی و افراد غیر آسیب دیده اجتماعی بدست می آوریم و با بکارگیری تحلیلهای پیشرفته آماری عملکرد خانواده را بررسی کنیم؛ شناخت بیشتری نسبت به خانواده بدست آوریم و تاثیر آن را در مواجهه با آسیب اجتماعی دانش آموزان بسنجیم.

۱-۳- ضرورت و اهمیت

هر جامعه ای متناسب با شرایط خود فرهنگ رشد و انحطاط خود با انواعی از آسیب و مشکلات روبروست که تاثیرات مخربی روی فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت عواملی که افراد را در مواجهه با آسیب های اجتماعی محافظت کند و در ادامه مسیر حرکت جامعه را بسوی ترقی و تعامل هموار سازد، ضروری بنظر میرسد. بطوری که علاوه بر درک عمل آنها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه حل هایی به سلامت جامعه کمک نماید.

موضوع آسیب های اجتماعی و نقض هنجارهای اجتماعی و تخلف از آنها بصورت فردی و گروهی در همه جوامع سنتی یا مدرن با درجاتی متفاوت مطرح بوده و هست و درصد اندک و به نسبت ثابتی از آن در همه جوامع نه تنها جنبه طبیعی و بهنجار دارد بلکه لازمه پیشرفت جامعه است. خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی اساس تشکیل جامعه و حفظ عواطف انسانی است یکی از عوامل موثر در رفتار فرد خانواده میباشد در یک خانواده شکل کار و طرز ارتباط اعضای خانواده بگونه ای است که محیط خانواده را برای تامین احتیاجات اساسی کودکان چه زمینه جسمانی و چه روانی مساعد می سازد. اساسا یکی از کارکردهای خانواده اجتماعی کردن فرزند و تربیت وی میباشد و هر گونه نارسایی در عملکرد خانواده تاثیرات نامطلوبی در بهنجار نمودن فرزندان میگذارد تحقیقات زیادی گویای این واقعیت است که در پس بسیاری از بزهکاری دانش آموزان و دانش آموزان کانون خانواده متلاشی است ( نقدی، ۱۳۷۴ (۷) لذا خانواده باید هر چه بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و تلاش شود تا از بروز مشکلات در خانواده جلوگیری به عمل آید.

امروزه مسائل اخلاقی بحرانهای عاطفی مشکلات اقتصادی بهم ریختگی روابط مدیریتی در خانواده این نهاد را به شدت با نگرانی روبه رو ساخته است. در چنین وضعیتی به نظر می رسد لازم باشد اندیشمندان و روشنفکران هر جامعه با تاملات جدی درباره جایگاه خانواده امروزی و معرفی خانواده آرمانی گامی استوار بردارند چون خانواده طبیعی ترین و مشروع ترین واحد تولید مثل به شمار می آید. کم و کیف فرزندانش بر تمامی ساخت جامعه اثر گذار است؛ هرگز نمی توان انتظار داشت جامعه سالم باشد حال آنکه فرزندانی ناسالم از درون خانواده بیرون آیند (ساروخانی، ۱۳۸۱: ۱۳۴) با عنایت به اهمیت حیاتی و نقش تعیین کننده سلامت جسمی و روانی دانش آموزان جامعه در تامین بقا و آینده ممکلت بویژه به دلیل نقشی که در تربیت و پرورش کودکان نسل آینده خواهند داشت بی توجهی به آنان باعث سست شدن بنیان خانواده در نسلهای آتی خواهد شد.