تحقیق تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی

چکیده 

در پژوهش حاضر کتاب درسی علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی ( ۱۴۰۲ - ۱4۰۱) بر اساس تکنیک ویلیام رومی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است تا میزان فعال یا غیر فعال بودن متن تصاویر و پرسش های این کتاب به وسیله ای ضریب درگیری ویلیام رومی مشخص گردد. جامعه آماری این پژوهش کتاب درسی علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی چاپ شده در سال تحصیلی ۱۲۰۲ - ۱۴۰۱ است و نمونه هم بر اساس روش ویلیام رومی انتخاب شده است؛ به نحوی که ۱۰ صفحه از متن و تصاویر ۱۰ صفحه و پرسش هایی از ۱۰ صفحه از فعالیت های کتاب به صورت تصادفی انتخاب شدند. نتایجی که به دست آمد ضریب درگیری را در متن درس 1/1 و در تصاویر کتاب ۰٫۲۵ و در پرسش ها و فعالیت های کتاب 7/5 نشان داد بنابراین طبق این پژوهش کتاب علوم تجربی پایه چهارم در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱، از الحاظ متن کتاب در وضعیت مطلوبی قرار دارد و فعال است اما از لحاظ تصاویر کتاب غیر فعال است و دانش آموز را با موضوع یادگیری درگیر نمی کند و از لحاظ فعالیت ها و پرسش ها هم ضریب درگیری بیش از حد مشخص شده توسط ویلیام رومی است و غیر افعال محسوب می شود. 

کلیدواژه ها : تحلیل محتوا علوم تجربی پایه چهارم مقطع ابتدایی، ویلیام رومی .

مقدمه 

دانش و اطلاعات در عصر جدید با سرعت فزاینده ای در حال پیشرفت و تغییر و تحول است. دانش موجود، متروک می شود و جای خود را به دانش جدید می دهد. به همین دلیل نظام آموزش و پرورش با توجه به نقش خطیری که در جامعه بر عهده دارد موظف است از طریق خود ارزیابی و انجام اصلاحات لازم همگام با پیشرفت و تکنولوژی گام هایی رو به جلو بردارد و ضمن انجام این مهم هنجارها و ایده آل های جامعه را به نسل جدید منتقل کند. مهم ترین مولفه در آموزش و پرورش فرآیند یاددهی یادگیری است.( مهر محمدی، ۱۳۷۴ به نقل از اسدی و خودکار، ۱۴۰۰) یکی از ارکان اصلی فرآیند یاددهی یادگیری علی الخصوص در نظام های متمرکز مانند نظام آموزشی کشور ما " کتاب درسی می باشد. در نظام های متمرکز برنامه درسی منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور بصورت هماهنگ و یکسان استفاده می شود.( امیر حیدری و همکاران، ۱۳۹۷) .

کتاب درسی یا محتوای مطالب آموزشی به ویژه در نظام های آموزشی متمرکز که محور مکتوب و مدون تعلیم و تربیت محسوب شده و فعالیت ها و تجربه های تربیتی دانش آموزان توسط معلم و حول محور آن سازماندهی می شود، نیاز به تحلیل و بررسی علمی دارد. این تحلیل به دست اندرکاران و مولفین کتاب های درسی کمک می کند تا در هنگام تهیه و تدوین با گزینش و انتخاب کتاب درسی تصمیم های عاقلانه ای را اتخاذ نمایند .(یار محمدیان، ۱۳۹۰، ص ۱۴۹) .

در تحلیل محتوا، اصول، مفاهیم، باورها، نگرش ها و کلیه موارد مطرح شده در قلب درس ها و فعالیت های کتاب درسی، مورد بررسی علمی قرار میگیرد ( یار محمدیان، ۱۳۸۱) .

در بین عناصر و مولفه های آموزشی محتوای برنامه درسی از جایگاه خاصی برخوردار است چون راه ارتباطی اصلی نظام آموزشی با شخصیت متربی محتوای برنامه درسی است و آثار آن در روح و روان مخاطبان یعنی دانش آموزان نقش می بندد. همین امر ایجاب می کنند کتاب درسی عاری از هرگونه عیب و نقص و مطابق اهداف هایی آموزش و پرورش و اصول علمی و در جهت پرورش شخصیتی صالح خالق و مبتکر نگاشته شوند. در این راستا، تحلیل محتوای کتاب درسی می تواند به روشن شدن مسئله کمک کند و نقاط ضعف و قوت احتمالی کتاب های درسی را روشن سازد ( شیر دژم و تهمتن، ۱۳۹۶ به نقل از اسدی و خودکار، ۱۴۰۰) .

محتوا باید به گونه ای یادگیرنده را در فرآیند یادگیری در گیر کند که او خود بتواند مفاهیم را کشف کند و پاسخگوی عدم تعادل مفاهیم ذهنی خود باشد. مسائلی که به منظور در گیر ساختن فراگیر طراحی می شوند. نباید به گونه ای باشند. که دانش آموز بتواند به سرعت پاسخ آن ها را از کتاب درسی مربوطه پیدا کند بلکه پاسخ ها باید به گونه ای باشند که مستلزم مرتبط ساختن واقعیات و ایده های مختلف باشند (تایلر، ۱۳۸۱) .

ویلیام رومی، یکی از صاحب نظران بزرگ عرصه تعلیم و تربیت است که کتاب خود را با نام تکنیک های پژوهشی در آموزش علوم در سال ۱۹۸۶ ارائه کرد. تکنیک او یک روش تحلیل کمی است که به توصیف عینی و نظام مند محتوای آشکار مطالب درسی می پردازد ( رستمی و همکاران ۱۳۹۸).

هدف پژوهش 

هدف از پژوهش حاضر تحلیل و بررسی کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی در سال تحصیلی (۱۴۰۲-۱۴۰۱) است. که فعال بودن با غیر فعال بودن متن تصاویر و پرسشهای آن از لحاظ روش ویلیام رومی بررسی می شوند. 

پیشینه تحقیق 

سیدی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی و مقایسه ی محتوای کتاب بر اساس هدف های رفتاری در سطوح حیطه ی شناختی بلوم، به این نتیجه رسید که کتاب علوم تجربی پایه ی چهارم ابتدایی از لحاظ متن به روش نیمه فعال و در حد متوسط و از لحاظ تصویر به روش غیر فعال طراحی شده است و تمام سطوح شناختی حیطه ی شناختی بلوم در محتوای کتاب علوم تجربی گنجانده شده. اما از نظر میزان پوشش بر روی سطوح مختلف از توازن مناسبی برخوردار نیست. 

فتحی هفشجانی و همکاران (۱۳۹۳) در پژوهشی با عنوان «بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم چهارم مقطع ابتدایی با تکنیک ویلیام رومی دریافتند که متن ها و پرسش های ارائه شده در کتاب فعال است اما تصاویر کتاب غیر فعال است و هم چنین محتوای کتاب علوم چهارم ابتدایی ارزش پژوهش و تفکر کمتری دارد و جملات لفظی آن از جملات درکی بیشتر است. 

نقدی و دیگران (۱۳۹۴) در پژوهشی با عنوان تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی چاپ (۱۳۹۴) به تکنیک ویلیام رومی با هدف میزان به کارگیری شیوه ارائه ی فعال در محتوای کتاب به روش ویلیام رومی به این نتایج دست یافتند که با توجه به ضریب درگیری متن که ۱٫۴۸ بدست آمد، متن کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی از ضریب درگیری مطلوب است. همچنین در رابطه با تصاویر و پرسش ها هم چون ضریب درگیری ۱٫۳۱ برای تصاویر و ۱٫۴۶ برای پرسش ها بدست آمد نشان داد که هم پرسش ها و هم تصاویر فعال هستند و با روش ارائه فعال در یادگیری هماهنگ است. 

مصلح امیردهی و قاسمی (۱۳۹۵) در پژوهشی با عنوان تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی از منظر فعال و غیر فعال بودن بر مبنای الگوی ویلیام رومی به این نتایج دست یافتند که ضریب درگیری متن ۰٫۵۵ است و نشان می داد که متن کتاب فعال است و ضریب درگیری تصاویر ۱٫۷۵ بدست آمد و مشخص شد تصاویر کتاب دانش آموز را در یادگیری درگیر نمی کند شاخص فعالیت محور بودن کتاب نیز ۶٫۳۳ تعیین شد و با توجه به ضریب به دست آمده مشخص شد که کتاب علوم تجربی پایه ی چهارم ابتدایی، فعال نمی باشد. 

امینی و همکاران (۱۳۹۷) در پژوهشی با عنوان بررسی تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی سال چهارم دبستان بر اساس تکنیک ویلیام رومی مشخص کردند که کتاب علوم پایه چهارم از نظر میزان کاربرد جملات لفظی و درکی متناسب است و نمودارها و تصاویر باعث درگیری یادگیرنده می شود.