تحقیق کجروی یا انحراف اجتماعی در فضای مجازی

کجروي يا انحراف اجتماعي(social deviance) رفتاري است که به طريقي با انتظارهاي رفتاري مشترک اعضاي يک جامعه سازگاري نداشته باشد و بيشتر اعضاي جامعه آن را ناپسند و نادرست بدانند. به گزارش خبرنگار سرويس «نگاهي به وبلاگ‌ها»ي ايسنا بلاگر http://nokteha.persianblog.com/ مي‌نويسد: هر جامعه‌اي از اعضاي خود انتظار دارند که از ارزش‌ها و هنجارهاي تقريباً معيني تبعيت کنند. اين ارزشها و هنجارها ريشه در آگاهي و وجدان جمعي جامعه دارد و مي‌توان به صورت تجربي آن را به وسيله‌ي طيف‌هاي مختلف، توصيف و اندازه گيري نمود. انحراف اجتماعي پديده‌اي نسبي است. رفتاري که در يک جامعه بعنوان رفتاري انحرافي «برچسب» مي‌خورد ممکن است در جامعه‌اي ديگر به عنوان رفتاري هنجارمند و کاملاً اجتماعي شناخته شده باشد. در اين معنا مفهوم جرم يا كجروي نسبي و قراردادي است. يکي از مهمترين نکته‌ها در باره‌ي انحراف اجتماعي، پديده‌ي «برچسب» است. «برچسبِ» رفتار انحرافي از سوي جامعه و مردم به فرد يا گروهي زده مي‌شود. فرد يا گروه ممکن است برچسب منحرف بودن را بپذيرند يا نپذيرند، ولي در هر دو صورت اين جامعه است که در باره‌ي آنان قضاوت کرده و حکم مي‌راند. يعني برچسب مي‌زند. اروين گافمن، جامعه شناس برجسته‌ي آمريکايي برچسب‌هاي اجتماعي را مانند «داغي» مي‌داند که بر پيشاني افراد زده مي‌شود و آنان را بعنوان افراد طرد شده‌ي اجتماع طبقه بندي مي‌کند. ما با شناخت انواع کجروي اجتماعي مي‌توانيم بيشتر با اين پديده آشنا شويم. انواع کجروي اجتماعي عبارتند از: کجروي طبيعي: در تمامي جوامع انساني مقداري انحراف از الگوهاي پذيرفته شدي رفتاري و ارزشي وجود دارد. به عبارتي هيچگاه نمي‌توانيم جامعه‌اي بيابيم که در آن فقط رفتارهاي هنجارمند اجتماعي موجود باشد. اين حد از انحراف اجتماعي را انحراف طبيعي مي‌گويند. کجروي نخستين: به انحرافي گفته مي‌شود که فرد هنجار شکن هنوز "برچسب" (label) نخورده و خود را منحرف نمي‌شمارد. همه‌ي افراد جامعه اغلب دست به خطاهاي اجتماعي زده‌اند. دروغ گفتن، ارتباطات انساني غيرمجاز از نظر اجتماعي، رفتارهاي ناهنجار اجتماعي، عبور از چراغ قرمز، نگاه کردن به فيلم‌هاي غير مجاز و... اين گونه کجروي‌ها گاه و بيگاه پيش مي‌آيد، موقتي است، هميشه تکرار نمي‌شود و اغلب از چشم مردم پنهان مانده و مردم هنوز به فرد خاطي برچسب «منحرف» نزده‌اند. کجروي دومين: به رفتار انحرافي گفته مي‌شود که مردم به فرد خاطي "برچسب" انحراف زده و فرد هم پايگاه منحرف بودن را مي‌پذيرد. معتادي که همه او را طرد کرده و از ارتباط با او دوري مي‌کنند. به تدريج مي‌پذيرد که رفتار او از نظر ارزش‌ها و هنجارهاي اجتماعي ناپسنديده بوده و خود را «منحرف» تلقي مي‌کند. کجروي فردي: انحرافي است که توسط فرد صورت پذيرفته و او از ارزشها و هنجارهاي معمول اجتماعي عدول کرده و از ارزشها و معيارهاي مطلوب خودش پيروي مي‌کند. کجروي گروهي: انحرافي است که بصورت باندي و گروهي انجام مي‌شود. در اين وضعيت افراد منحرف به گروههايي مي‌پيوندند که ارزش‌ها و هنجارهاي مشترکي با آنان دارند که البته با ارزشها و هنجارهاي اجتماعي در تعارض هستند. کجروي آگاهانه: رفتارهاي هنجارشکنانه است که به صورت عمدي و آگاهانه توسط فرد يا گروه انجام مي‌شود. در اين وضعيت فرد يا افراد بر اساس نظام ارزشي ويژه‌ي خود عمل کرده و با قصد قبلي به اعمالي دست مي‌زنند که بر خلاف ارزشها و هنجارهاي جامعه است. کجروي ناآگاهانه: رفتارهاي انحرافي است که به صورت ناخواسته، ندانسته و از روي ناآگاهي يا احتمالاً نينديشيده از فرد سر مي‌زند. کودکان، ديوانگان، مهاجران يا مسافران ممکن است دست به اعمالي بزنند که با رفتارهاي اجتماعي در تعارض باشد، ولي مردم اغلب چشم پوشي مي‌کنند و از زدن «برچسب» دوري مي‌کنند... انتهاي پيام 

کج‌روی اجتماعی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظار مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد و بیشتر افراد آن را ناپسند و نادرست می‌دانند (ستوده، ۱۳۸۰: ۳۱). انسان‌ها با توجه به اجتماعی بودن‌شان و زندگی‎ای که در جامعه دارند، ضرورت به رعایت یک سلسه هنجارها و پیروی از آن‎ها دارند. از این رو، آنان نباید قواعدی که خود برای داشتن جامعه‌ای عاری از بی‌نظمی وضع کرده‌اند را زیر پا بگذارند، زیرا زمانی که ناهنجاری‌ها و کج‌روی‌ها از حد بگذرند، کل جامعه متضرر خواهد شد. با این حال ممکن است برخی از هنجارها مورد نقد قرار گیرند و درست و یا نادرست خوانده شوند، اما در کل، زندگی در اجتماع و جامعه نیازمند آنست که اصول غیرقابل‌عدولی برای رفتارهای فردی و اجتماعی افراد وجود داشته باشد.

به یقین، هر جامعه‌ای از تمامی اعضای خود انتظار دارد که از ارزش‌ها و هنجارها تبعیت کنند، اما همواره عده‎ای پیدا می‎شوند که پاره‎ای از این ارزش‎ها و هنجارها را رعایت نمی‎کنند(همان، ۱۳۸۰: ۳۱). نادیده‌گیری هنجارها، باعث زنده شدن و یا اوج گرفتن کج‎روی‎های اجتماعی می‎شود. انسان‎های هنجارشکن، دچار نوعی خودفریفتگی و خودشیفتگی را می‌شوند و از قوانین وضع‎شده سر باز می‎زنند و باعث اختلال نظم جامعه می‌شوند؛ حتا ممکن است کج‌روی‎ها باعث شکل‎گیری انقلاب‌های عظیم گردند و یا مانع توسعه اجتماعی شده و در بدترین حالت، منجر به کلید خوردن جنگ‎های خونین شوند.

نظریه‌پردازان در رابطه به کج‌روی‎ها و انحرافات اجتماعی مباحث مختلفی ارایه کرده که هرکدام قابل تامل هستند. دوب، انحرافات اجتماعی را هرنوع وضعیت یا رفتاری می‎داند که در آن، اعضای قوی‎تر یک گروه اجتماعی به طور معقول تخلفی جدی را نسبت به ارزش‏ ‌ها یا معیارهای مهم خود مورد توجه قرار می‌دهند. آلبرت کوهن، رذالت، تقلب، خدعه، رفتار نادرست، جنایت، آبز‌یرکاهی، تمارض، گوش‎بری، فساد، خیانت، اختلاس، تبهکاری، بزهکاری و نظایر آن را انحراف می‎داند(همان).

جامعه شبیه جنگل است و امکان دارد که انواعی از حیوانات در یک جنگل زندگی کنند، همین‎طور احتمال دارد که آدم‎های خوب و بد در یک جامعه نفس بکشند. این چیزی است که صددرصدی وجود دارد و نمی‎توان آن را انکار کرد. به هر حال، همین تفاوت‎انگاری‏‌ها باعث زایش تضادهای جدی میان طبقات اجتماعی می‌شود و انسان‎ها را ازیک‌دیگر متمایز می‎سازد. بنابراین، طبقات اجتماعی و گروه‏‌های بالادست و فرودست عرض اندام می‎کنند. در این موقع شاید سرمایه‎داران بر فقرا و کارگران سلطه روا دارند و مردم غریب را تحت استعمار بگیرند. اگر به نظریه‌ کوهن مبنی بر این که تمام پدیده‎ها اگر از حد معمول خود بگذرند، در واقع به انحرافات تبدیل می‎شوند، توجه صورت گیرد، این موضوع آشکار می‎گردد که تقلب کردن و کارهای غیرانسانی دیگری مثل جنایت، دزدی، فساد، بزهکاری، تجاوز، رفتن زیر بار اعمال استثمارگرایانه سرمایه‎داران و… همه‌ انحرافات اجتماعی را به‌بار می‎آورند و انجام دادن این اعمال در قطار انحرافات قرار می‏‌گیرد. ظلم کردن و ضرر رساندن به کسی، در واقع عامل بسترسازی برای بروز انحرافات اجتماعی است و همین‌طور بزهکاری در ذات خود، از آدم‎ها سلب انسانیت می‎کند و سند بردگی‎شان را برای زورمندان به امضا می‎رساند. این‎ها مسائلی هستند که انحرافات اجتماعی را تشدید کرده و منجر به ایجاد شکاف‎های عمیقی در میان اعضای جامعه می‎گردند؛ چیزی که سرانجام به متلاشی شدن جامعه می‎انجامد.

باید به خاطر داشت که کج‌روی به معنای اطاعت از قوانینی که آزادی و حق زندگی را سلب کند، نیست، بلکه غرق نشدن در این‎گونه قوانین استثمارگر است. در مواردی قوانین هم آدم‎ها را تحت استعمار قرار می‎دهند و زندگی‎شان را با دشواری‌های بسیاری مواجه می‌سازند. مثل سرمایه‎داران، کارگران را به مورد بهره‎کشی قرار می‌دهند و به صورت افراطی از نیروی کار کارگران، سود می‎برند. ممکن است این امر با قوانینی گره خورده باشد که از سوی سرمایه‎داران و برای حفظ منافع آنان وضع شده باشند. در این صورت، کارگران نه تنها نباید از چنین قانونی پیروی کرده و مطابق به آن عمل کنند، بلکه باید برعلیه آن ایستادگی کنند. گه‎گاهی اطاعت کورکورانه از قوانین، باعث به‌وجودآمدن ازخودبیگانگی می‌شود، چنان‎چه امروزه کسانی ‌که در ارگان‎های مختلف کار می‎کنند، سعی دارند که از قوانین تخطی نکنند و حتا از مهارت‎ها، منافع و خانواده می‎گذرند تا قوانین را زیر پا نکرده باشند.

کج‌روی‌ها یک سلسله ملاک و معیار دارند که برای تشخیص آن‎ها به‌کار می‎رود، مانند ملاک آماری، اجتماعی و فردی. در ملاک آماری، بحث بر سر ارقام و تعداد است و از این طریق برای شناخت کج‌روی‎ها اقداماتی صورت داده می‎شوند، مثلا تحقیق امیل دورکیم در مورد میزان خودکشی. این تحقیق مشخص می‎کند که در یک سال به چه تعداد خودکشی صورت گرفته است. ملاک اجتماعی، برای شناسایی عملکردهای اجتماعی به‌کار می‎رود، چون انسان‎ها موجودات اجتماعی هستند و همین امر ایجاب می‏ کند که به فرهنگ و اعتقادات آنان احترام گذاشته شود. زمانی‌ که تخطی از ارزش‌های فرهنگی مورد پذیرش همه صورت گیرد، آن موقع آن‎چه انجام‌شده، انحراف اجتماعی به‌حساب خواهد آمد. ملاک فردی، مربوط به فرد می‌شود و تشخیص می‎دهد که او باید از چه ویژگی‎هایی برخوردار باشد یا چه خصوصیاتی دارد. این امر در مورد انسان‎های خودفریفته نیز صادق است و برعلاوه، آنانی که به اضطراب و افسردگی، وابستگی و ده‎ها بیماری دیگر دچار هستند را نیز شامل می‎شود(همان،۳۴).

کج‌روی‌ اجتماعی انواع مختلفی دارد که از جمله می‎توان به کج‎روی نخستین، دومین، کج‎روی فردی، کج‎روی گروهی، کج‎روی ناآگاهانه، کج‎روی آگاهانه، کج‎روی طبیعی و کج‎روی سازنده اشاره کرد. همین‎طور کج‎روی دارای عواملی است و به همین سبب جا دارد که به شناخت آن‎ها اقدام شود تا دریافته شود که کج‎روی‌ از چه عواملی متاثر است و چرا امروزه به مساله حادی در همه جوامع مبدل شده است. به عنوان پاسخ می‎توان از سه عامل نام برد؛ خانواده، مکتب و گروه هم‎سالان.

یکم؛ خانواده‎ها در زایش و تولد انحرافات و کج‎روی‎ها نقش به‎سزایی را بازی می‏‌کنند. زمانی ‌که خانواده مواظب کودک خود نباشد و به خواسته‎های ذهنی و فزیکی‎اش پاسخ متناسب ندهد، بدون شک زندگی آن کودک در زمان‎های مختلف با کج‎روی همراه خواهد بود.

دوم؛ مکتب در جامعه نقش مهمی در زمینه در آموزش‎و‌پروش کودکان دارد، زیرا این مکاتب هستند که چگونگی زندگی افراد جامعه را تعیین می‎کنند. بنابراین، مکتب جایی است که در آن، کودک مسیر خود را انتخاب می‎کند.

سوم؛ گروه هم‎سالان، هم در زمینه اکتساب ویژگی‎های مثبت به کودکان کمک می‎کند و هم می‎تواند منتج به رفتن آنان به بیراهه گردد. زمانی‌که گروه هم‎سالان، ناباب و جنایت‎کار و بزهکار بود، بدون شک کودک به طرف کج‎روی‎ها و انحرافات خواهد رفت.

با توجه به آن‌چه گفته شد، کج‎روی می‎تواند در هر مرحله از زندگی انسان‎ها بروز کند. از همین رو، خانواده‌ها و مسئولان نهادهای آموزشی باید به این مساله توجه بیشتری معطوف دارند و سعی کنند تا کودکان را به‌گونه‎ای تربیت کنند که احتمال گرفتار آمدن آنان به کج‎روی اجتماعی در آینده کاهش یابد، زیرا رفتاری که با کودکان در این دو نهاد صورت می‎گیرد، در تعیین رفتارهای آنان در آینده، نقش انکارناپذیری دارد.